Παρέα με τους μύθους στην Αγία Σοφία

Η πρώτη φορά που πήγα στη Βασιλεύουσα ήταν το 1991, στην ενθρόνιση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Ήταν ένα οδοιπορικό οδύνης εκεί όπου άλλοτε άνθισε ο πολιτισμός του Βυζαντίου, εκεί όπου η Ρωμιοσύνη ήταν μια ζωή καημός μεγάλος και μαράζι.

Από τον Χρήστο Μυστιλιάδη

Tην 29η Μαϊου τη θυμόμαστε μία φορά το χρόνο, ενώ η Πόλη, το Βυζάντιο και η Ιωνία με τη Σμύρνη, είναι αχάλαστα σκηνικά της εσωτερικής ιστορικής μας ζωής και περισυλλογής.

Στην Πόλη πήγα αρκετές φορές και αυτό που μου έμεινε από τα σύντομα ταξίδια εκεί είναι πως δέθηκα με πολλά πράγματα. Τι να πρωτοθυμηθώ. Tριγύρω από τη γέφυρα του Γαλατά η σπιθιριστή θάλασσα στον Κεράτιο κόλπο και τα αμέτρητα πλεούμενα που την αυλακώνουν. Στην Σκεπαστή Αγορά τα πλήθη που πηγαινοέρχονται με την έγνοια του βιοπορισμού τυπωμένη στα αυλακωμένα πρόσωπά τους, με τα γλυκά, τα φρούτα, τα χαλιά, τα κεμπάπια, τους παστουρμάδες.

Η πρώτη φορά που πήγα στη Βασιλεύουσα ήταν το 1991, στην ενθρόνιση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Ήταν ένα οδοιπορικό οδύνης εκεί όπου άλλοτε άνθισε ο πολιτισμός του Βυζαντίου, εκεί όπου η Ρωμιοσύνη ήταν μια ζωή καημός μεγάλος και μαράζι. Πάντα θυμάμαι αυτή την ευτυχισμένη εξάτμιση ψυχής προς το Βυζάντιο που ένιωσα μέσα στην Αγία Σοφιά. Ποτέ σε κανένα ναό δεν αισθάνθηκα έτσι.

Όπως έγραψε αργότερα ο Δημήτρης Ρίζος στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» είμαι ο πρώτος που μπήκα με κάμερα τηλεοπτικού σταθμού μέσα στην Αγία Σοφιά. Μου είχαν απαγορεύσει την κινηματογράφηση και μου είπαν ότι χρειάζεται ειδική άδεια. Σκέφθηκα να κρύψω την κάμερα σε μια γυναικεία τσάντα. Αφήρεσα από το μικρόφωνο τα διακριτικά του “ TV 4” και προχώρησα απτόητος με τους συμπολίτες μας προσκυνητές, ανάμεσα σε ομάδες ξένων τουριστών. Κοίταξα με δέος ολόγυρα μου. Με όλες τις προφυλάξεις από το άγρυπνο βλέμμα του Τούρκου φύλακα , σταμάτησα κάτω από τον φανταστικό τρούλο. Σε μια από τις τέσσερις κολώνες που υποβαστάζεται ο τρούλος μισοκρύφτηκα και άρχισα την προεργασία. Η ενδεικτική κόκκινη λυχνία άναψε και ο τότε Δήμαρχος Ρόδου Μάνος Κόκκινος, άρχισε να μιλάει μπροστά στην κάμερα της εκπομπής “ΕΝ ΛΕΥΚΩ”. Τέτοιες συγκλονιστικές στιγμές μέσα στον Παρθενώνα της Χριστιανικής Πίστης είναι δύσκολο να ξαναζήσω.

Κάθομαι κάτω από το εντυπωσιακό τρούλο και προσπαθώ με τη φαντασία μου να ξαναφτιάξω τον ναό έτσι όπως ήταν την αποφράδα εκείνη μέρα, την 29η Μαϊου 1453, όταν έπεφτε στα χέρια του Μωάμεθ Β΄. Η Αγιά Σοφιά στην Πόλη μας είναι βεβηλωμένη. Ακόμα και σήμερα. Με τις πατημασιές του αλόγου του Μωάμεθ αποτυπωμένες στις κολώνες του ναού. Με τη χαρακιά του σπαθιού του ν αυλακώνει τη δεξιά κολώνα. Με το αποτύπωμα μιας παλάμης που -πάλι κατά τον θρύλο- είναι η παλάμη του Μωάμεθ. Κι εσύ να γυρνάς αιώνες πίσω. Αισθάνεσαι ακόμα πως στάζει το αίμα.
-Γιατί, τόσο ψηλά στις κολώνες οι οπλές του αλόγου? ρωτάμε τον ξεναγό. Αναγκάζεται να ομολογήσει:
-Λέγεται ότι το άλογο του πορθητή πατούσε στα πτώματα των χιλιάδων Χριστιανών που κατέφυγαν στο ναό για να γλιτώσουν...

Ο ιερός ναός κτίσθηκε μέσα σε έξι χρόνια (532-537). Ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος είχαν υπό τις άμεσες υποδείξεις τους 100 άλλους αρχιτέκτονες και μηχανικούς με 100 εργάτες ο καθένας. Ο απέραντος θόλος της Αγίας Σοφίας είναι κατασκευασμένος με ελαφρά τούβλα από τη Ρόδο. Τα τούβλα έφτασαν από το χωριό Αρχάγγελος και ήταν φτιαγμένα από τόσο ελαφρύ χώμα, περίπου το ένα πέμπτο του βάρους των κανονικών. Κατ άλλους δώδεκα από αυτά ζύγιζαν όσο ένα κοινό τούβλο. Αυτά τα ροδίτικα τούβλα δέθηκαν μεταξύ τους γερά, γιατί και ο ασβέστης ζυμώθηκε με λάδι αντί για νερό, ώστε ο ναός να γίνει πιο ανθεκτικός και η βροχή και η υγρασία να μη περνούν στο εσωτερικό του. Λέγεται μάλιστα ότι τα τούβλα έχουν τυπωμένες σφραγίδες με διάφορες ευχές για την στερέωση του ναού η με μια ευχή κατά τον Ψευδοκωδικό που λέει “Ο Θεός εν μέσω αυτής και ου σαλευθήσεται...”. Η Αγία Σοφία άντεξε 63 σεισμούς μέχρι και 7,4 Ρίχτερ.

Πριν από τα ροδίτικα τούβλα βοήθησαν στο κτίσιμο του ναού οι …μέλισσες. Μία Κυριακή πήγε να εκκλησιαστεί ο Ιουστινιανός σε ναό της Πόλης. Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας πλησίασε ο Αυτοκράτορας να πάρει αντίδωρο. Παίρνοντας το, του έπεσε. Τη στιγμή εκείνη μια μέλισσα το αρπάζει και πετώντας χάνεται. Μετά από μέρες, ανοίγοντας οι Βυζαντινοί μελισσοκόμοι κάποια κυψέλη βρέθηκαν μπροστά στο εξής καταπληκτικό: Οι μέλισσες με κερί έφτιαξαν ναό στη μέση της κυψέλης. Για Άγια τράπεζα έβαλαν το αντίδωρο, το μικρό, τετράγωνο αντίδωρο του Ιουστινιανού.

Παράδοση; Ιστορικό γεγονός; Ο, τι κι αν είναι εκφράζει το μεγαλείο των στιγμών εκείνων.
Τραγούδια, αφηγήσεις, παραδόσεις δημιούργησαν ένα θρύλο γύρω από τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και ναό της του Θεού Σοφίας. Οι εγκυκλοπαίδειες φιλοξενούν ένα δημώδες άσμα, στο οποίο περιγράφονται ζωηρά η διακοπή της τελευταίας λειτουργίας και όσα επηκολούθησαν. Είναι το πανελληνίως γνωστό ως “Θρήνος της Πόλης”:
«Πάψετε το Χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ΄ άγια,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Παπάδες πάρτε τα Ιερά κι σεις κεριά σβηστείτε».
Και καταλήγει ως εξής ο «Θρήνος της Πόλη»ς:
Η Δέσποινα ταράζεται και κλαίει και δακρύζει.
-Σώπασε κυρά Δέσποινα, μην κλαίεις και μην πολυδακρύζεις.
Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά Σου θάναι.
Είναι μια περικοπή από ένα κοσμαγάπητο θρήνο, που εξέθρεψε γενιές Ελλήνων και τον έγραψε ο ροδίτης λόγιος Εμμανουήλ Γεωργιλλάς η Λιμενίτης, δύο η τρία χρόνια μετά την άλωση της Πόλης. Είναι ο ίδιος που έγραψε τα ποιήματα “Ιστορική εξήγησις περί Βελισαρίου” (έπος από 840 στίχους) και το “Θανατικό της Ρόδου” (644 στίχοι) που περιγράφει την πανώλη που κτύπησε το νησί το 1498.

Είναι πολλοί που λένε ότι όλα αυτά είναι παραμύθια η ψέματα. Μπορεί νάχουν και δίκιο. Εγώ θα έλεγα:

«Παρέα με τους μύθους ταξιδεύω στ’ ανοιχτά γιατί ό,τι είναι κρυμμένο μυστικό και μαγεμένο αγαπιέται αληθινά».
Η πτώση της Κωνσταντινούπολης σημάδεψε την πορεία του ελληνικού έθνους. Για 11 αιώνες η Πόλη ήταν το κέντρο ενός κόσμου φωτός. Μετά την Άλωση χύμηξε παντού ο Μεσαίωνας. Πόλη και Αγιά Σοφιά είναι δυο έννοιες δεμένες άρρηκτα. Φυσικό, λοιπόν, όποιος συμπολίτης μας πηγαίνει στην Επτάλοφη να επισκέπτεται την εκκλησία της του Θεού Σοφίας, που είναι ένα αδιαμφισβήτητο μνημείο του ελληνικού πολιτισμού. Ένα μνημείο που είναι συνδεδεμένο με τους λαϊκούς θρύλους που προέκυψαν μετά την Άλωση.